Գաղտնիք չէ, որ սեռական դաստիարակությանն առնչվող հարցերը հաճախ խնդրահարույց են ծնողների համար,
և նրանցից շատերը դժվարանում են պատկերացնել, թե ի՞նչ,
ե՞րբ և ինչպե՞ս խոսել երեխայի հետ այդ հարցերի մասին:
Իրավիճակն ավելի է բարդանում, երբ խոսքը վերաբերում
է զարգացման առանձնահատկություններ ունեցող երեխաներին, քանի որ ծնողները հաճախ կարծում են, որ այս թեմաները կարող են պարզաբանման և լրացուցիչ մեկնաբանությունների կարիք ունենալ, իսկ իրենք ոչ միշտ են պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է դա անել՝ երեխայի համար հասկանալի և մատչելի եղանակով։
Դաունի համախտանիշ ունեցող դեռահասների ինտելեկտուալ զարգացման առանձնահատկությունները յուրահատկություն են հաղորդում նաև նրանց սոցիալական
զարգացմանը: Այս հանգամանքը, ինչպես նաև ընտանեկան
դաստիարակության առանձնահատկությունները հաճախ
հանգեցնում են դեռահասի նկատմամբ որոշակի գերխնամքի
դրսևորմանը: Այդ գերխնամքի շրջանակներում դեռահասին
շարունակում են վերաբերվել ինչպես երեխայի, և այս հանգամանքը հատկապես արտացոլվում է սեռականությանը վերաբերող հարցերից դեռահասին ամեն կերպ հեռու պահելու
փորձերում: Արդյունքում, Դաունի համախտանիշ ունեցող
երեխաները (ինչպես նաև զարգացման այլ առանձնահատկություններ ունեցող երեխաները) սեռական հասունացման ընթացքում հայտնվում են մի իրավիճակում, որում անխուսափելի է սեռական ցանկությունների ճնշումը: Այս հանգամանքը հաճախ լարվածության և գրգռվածության առաջացման պատճառ է դառնում, քանի որ երեխաները չեն կարողանում արտահայտել իրենց ցանկությունները, զգացումներն ու զգացմունքները:
Դաունի համախտանիշ ունեցող երեխաները սեռական
հասունացմանն անցնում են ֆիզիկական և հորմոնալ բնորոշ փոփոխությունների նույն հաջորդականությամբ, ինչպես
նրանց հասակակից նեյրոտիպային երեխաները:
Որպես կանոն, աղջիկների դաշտանային ցիկլն սկսվում
է 10–14 տարեկանն ընկած ժամանակահատվածում, հիմնականում 12–12,5 տարեկանում:Տղաների սեռական հասունացումը երբեմն կարող է սկսվել մի փոքր ավելի ուշ, քան իրենց նեյրոտիպային զարգացում ունեցող հասակակիցների մոտ, թեև ընթացքի օրինաչափությունների տեսանկյունից այլ առանձնահատկություններ չունի :
Սեռական հասունացման դրսևորումները տղաների մոտ.
● Ձայնի փոփոխություն.
● Մազածածկույթի հետ կապված փոփոխություններ
● Մաշկի հետ կապված փոփոխություններ
● Մարմնի չափերի փոփոխություն.
● Տրամադրության հաճախակի փոփոխություններ
Սեռական հասունացման դրսևորումներն աղջիկների մոտ
● Կրծքագեղձերի զարգացում
● Մաշկի հետ կապված փոփոխություններ.
● Տրամադրության հաճախակի փոփոխություններ
● Մազածածկույթի հետ կապված փոփոխություններ
● Դաշտանային ցիկլ. Դաունի համախտանիշ ունեցող
դեռահաս աղջիկների դաշտանային ցիկլն սկսում է նույն
ժամանակահատվածում, ինչ որ նեյրոտիպային զարգացում
ունեցող դեռահասների մոտ՝ անկախ նրանց ինտելեկտուալ և հուզական զարգացման առանձնահատկություններից: Դաշտանային ցիկլի մասին զրույցները ավելի մատչելի
կարող են դառնալ, եթե զուգահեռ կիրառվեն սոցիալական
պատմություններ, ուսուցողական տեսանյութեր և այլն: Դեռահասի հետ դաշտանային ցիկլի մասին խոսելիս կարևոր է հաշվի առնել նրա զարգացման մակարդակը :
Ինչպես արդեն նշեցինք, սեռական հասունացման օրինաչափությունների տեսանկյունից Դաունի համախտանիշ
ունեցող երեխաները որևէ կերպ չեն տարբերվում իրենց հասակակիցներից, և բնականաբար, նրանց ևս բնորոշ են այս
տարիքում դիտվող հուզական ճգնաժամերը, ընդորում, մի
շարք սոցիալական գործոնների (հաղորդակցման սահմանափակ շրջանակ, սոցիալական պասիվություն, հասարակական կարծրատիպեր և այլն), ազդեցությամբ դրանք կարող են է՛լ ավելի սրվել: Իրավիճակն առավել բարդանում է
նաև այն պատճառով, որ խոսքային և ճանաչողական զարգացման առանձնահատկություններն այս դեպքում դեռահասին ոչ միշտ են հնարավորություն տալիս՝ արտահայտելու իր ապրումները, մտքերն ու անհանգստությունները, և նրա վարքը դժվար հասկանալի է դառնում շրջապատողների համար:
Ինչպես ճիշտ խոսել երեխայի հետ
● Խոսե՛ք կոնկրետ՝ իրերն ավանելով իրենց անուններով
● Հետևողակա՛ն եղեք և կրկնեք այն ամենն, ինչ վերաբերում է անձնական տարածքին, սեքսուալ անվտանգությանը
● Խրախուսե՛ք երեխայի, դեռահասի ճիշտ պահելձևը
● Շեղե՛ք սխալ պահելաձևը. այն դեպքում, երբ երեխայի
վերոնշյալ վարքը դրսևորվում է ընդհանուր տարածքում կամ
հասարակական վայրում, բացատրե՛ք նրան, որ իր վարքն
անընդունելի է, փորձեք շեղել՝ երեխայի ակտիվությունն ուղղելով որևէ այլ, նրա համար հետաքրքիր գործունեության
կամ իրավիճակի ուղղությամբ:
● Վերոնշյալ վարքի կրկնության դեպքում երեխայի/
դեռահասի վարքի վերահսկողության տեսանկյունից աշխատե՛ք հետևողական լինել՝ զերծ մնալով երեխայի նկատմամբ հոգեբանական կամ ֆիզիկական բռնության որևէ
դրսևորումից:
● Խոսե՛ք երեխայի հետ այն մասին, որ նա կարող է ձեռք
տալ իր սեռական օրգաններին միայն այն ժամանակ, երբ մենակ է և գտնվում է անձնական տարածքում:
● Բացահայտե՛ք և բացառե՛ք սեռական օրգաններին
հպվելու այնպիսի պատճառները, ինչպիսիք են անհարմարավետ հագուստը, հիգիենայի հետ կապված խնդիրները,
օճառի կամ որևէ քսուկի, դեղորայքի կիրառման հետևանքով
առաջացող գրգռվածությունը և այլն:
● Խոսե՛ք երեխայի/դեռահասի հետ հիգիենային առնչվող հարցերի մասին և աջակցե՛ք ու խրախուսե՛ք նրան հոգ
տանել սեփական մարմնի մաքրության մասին:
