Օլիգոֆրենիա
Օլիգոֆրենոմանկավարժություն արատաբանության բնագավառ է, որն ուսումնասիրում է մտավոր թերզարգացած երեխաների դաստիարակության և ուսուցման խնդիրները, զարգացման թերությունների շտկման ուղիները, ինչպես նաև նրանց սոցիալական ռեաբիլիտացիայի հարցերը։Դեպքերի մեծամասնությամբ մտավոր հետամնացության պատճառը հայտնի չէ։ Դեպքերի մոտ 5% ժառանգական հիմք ունի։ Գենետիկական արատները, որոնք առաջացնում են մտավոր հետամնացություն, բայց չեն ժառանգվում կարող են ի հայտ գալ դժբախտ պատահարների կամ գենետիկական զարգացման մուտացիաների արդյունքում։
Առավել մեծ տարածում ունեն հետևյալ պատճառները․
- Գենետիկական
- Պտղի ներարգանդային վնասումը ֆիզիկական, քիմիական կամ համաճարակային նեյրոտոքսիկ գործոններով
- Խանգարումներ ծննդաբերության ժամանակ (թթվածնային քաղց, նորածինների ծննդաբերական վնասվածքներ)
- Գլխուղեղի վնասվածքներ, վարակներ, որոնք վնասում են կենտրոնական նյարդային համակարգը
- Անբարենպաստ ընտանիքների երեխաների մոտ կյանքի առաջին տարիներին մանկավարժական բարձիթողությունը, որի պատճառով երեխան չի յուրացնում տարիքին բնորոշ հմտություններն ու կարողությունները
- Անհայտ ծագման մտավոր հետամնացություն
Ըստ ՀՄԴ-10-ի տարբերում են մտավոր հետամնացության հետևյալ ձևերը.
1. Խորը մտավորհետամնացությամբ (ապուշությամբ) հիվանդներն ի վիճակի չեն հասկանալ հանձնարարություններն ու պահանջները, հիմնականում անշարժ են կամ խիստ սահմնափակ շարժունակ , զգայաշարժական ոլորտի գործունեության նվազագույն ունակությամբ, Դեռահասության շրջանում հնարավոր է որոշ շարժողական ակտիվություն, կարող է ինքնախնամքի որոշ, քիչ տարրեր յուրացնել։ Նրանք մշտական օգնության, խնամքի և հսկողության կարիք ունեն։Բնորոշ են միօրինակ շարժումները, հակված են ճանկռելու դեմքը, կծոտելու մատները, բղավելու։
2. Միջին աստիճանի մտավոր հետամնացությամբ (իմբեցիլությամբ) անձինք վաղ տարիքում կարող են խոսել և սովորել շփվել, ունեն ոչ վատ շարժողական զարգացում, սակայն վատ կողմնորոշվում։ Բառապաշարում կարող են ունենալ 200-300 բառ։ Կարելի է սովորեցնել ինքնախնամքի հմտություններ։ Ավելի բարձր տարիքում հազվադեպ է զարգանում երկրորդ դասարանցու մակարդակից ավելի:Նրանց որոշ մասն էլ զրկված են խոսելու հնարավորությունից, չնայած հասկանում են պարզ հանձնարարությունները և կարող են սովորել ձեռքերի նշաններով ինչ-որ չափով լրացնել խոսքի բացակայությունը։
3. Թեթև աստիճանի մտավոր հետամնացությամբ (դեբիլությամբ) տառապողները մինչև 5 տարեկանը կարող են տիրապետել որոշակի սոցիալական հմտությունների և ունակ են շփման, առկա է զգայաշարժական ոլորտների նվազագույն հետամնացություն։ Ուշ դեռահասային տարիքում ի վիճակի են հասնել որոշակի կրթական հաջողությունների՝ մինչև միջին դպրոցի մակարդակը, նաև ցուցաբերել համապատասխան սոցիալական վարքագիծ։ Չափահաս տարիքում ի վիճակի են սպասարկել իրենց, կատարում են սովորական տնային գործերը։
Լոգոպեդիա
Լոգոպեդիան գիտություն է խոսքային խանգարումների ախտորոշման, ուսումնասիրման, շտկման և կանխարգելման մասին: Լոգոպեդիան որպես մանկավարժական գիտություն , ուղիղ կապված է մի շարք այլ գիտությունների հետ` սուրդոմանկավարժություն, տիֆլոմանկավարժություն, օլիգոֆրենոմանկավարժություն:
Լոգոպեդիայի Հետազոտման օբյեկտը` մարդն է, որն ունի այս կամ այն խոսքային խանգարումը: Լոգոպեդիայի նպատակն է խոսքային խանգարումների կանխարգելումը և խոսքային խանգարումներով անձանց համար կրթության և դաստիարակության տեսական հիմնավորված համակարգի մշակումը:
Էրգոթերապիա
«Էրգոթերապիա» կամ «օկուպացիոն թերապիա» մասնագիտությունն ուսումնասիրում է այն միջոցառումների համակարգը, որը նպատակ ունի օգնելու մարդկանց ինքնուրույն լինել, և իքնավստահություն ձեռք բերելու միջոցով հնարավորություն է ընձեռում նրանց ներգրավվել տարբեր ոլորտներում իրականացվող զբաղվածության գործընթացներում, ինչպես նաև առօրյա գործողություններում:
Էրգոթերապիան կամ Օկուպացիոն թերապիան օգնում է անձին լինել առավել ինքնուրույն և անկախ կյանքի տարբեր ոլորտներում:
Էրգոթերապիստն աշխատում է հիմնականում վերին վերջույթների ֆունկցիայի լավացման համար, սովորեցնում է կատարել սեփական խնամքի և առօրյա ակտիվությունները։
Սուրդոմանկավարժություն
Սուրդոմանկավարժությունը հատուկ մանկավարժության բնագավառներից մեկն է և խիստ կապված է մյուս բնագավառների հետ: Այն գիտություն է լսողության խանգարումով երեխաների, մարդկանց կրթության ու դաստիարակության մասին:
Մինչև 15-20 տարեկան հասակը մարդն ընկալում է 20-24000 Հց տատանումները: Տարիքի հետ լսողության սրությունը վատանում է. մինչև 40 տարեկանը ամենաբարձր սրության է հասնում` 3000 Հց, 40-60 տարեկանում` 2000, իսկ 60-ից բարձր` 1000Հց:
Ըստ Լ. Վ. Նեյմանի կողմից մշակված ժամանակակից դասակարգման ` լսողության խանգարումով երեխաները բաժանվում են 3 խմբի.
- Խուլեր
- Ուշ խլացածներ
- Թույլ լսողներ
Եթե դասարանում առկա են լսողության խանգարում ունեցող երեխաներ, ապա.
- Նախապատրաստել դասարանի աշակերտներին , փոքրիկ զրույց տանել, թե ինչ է իրենից ներկայացնում լսողության խնդիրը, ինչ նպատակով են կրում լսողական ապարատները:
- Դասարանում երեխային նստեցնել դեպի աջ` առաջին նստարանին, մեջքով պատուհանի մոտ, քանի որ նման դիրքից երևում է համադասարանցիներից շաերի դեմքերը, ինչպես նաև ուսուցչի և գրատախտակի մոտից պատասխանող աշակերտի դեմքը:
- Նոր նյութ բացատրելիս հնարավորինս շատ օգտագործել գրատախտակ և դիդակտիկ պարագաներ:
- Խոսելիս դեմքով նայել դեպի դասարանը:
- Ուշադրություն դարձնել լսողական ապարատին. կրում է արդյոք դասապրոցեսին թե ոչ և միացած է արդյոք ապարատը:
- Աղմուկի ժամանակ իջեցնել ձայնակարգավորիչը կամ անջատել:
Լսողական սարքերը զերծ պահել`
- Խոնավությունից
- Բարձր ջերմաստիճանից
- Հարվածներից:
Խուլեր են համարվում այն մարդիկ, որոնք չեն կարող ինքնուրույն տիրապետել բանավոր խոսքին: Մեծամասնության մոտ պահպանվում են տարբեր աստիճանի լսողության մնացորդ և ընդունակ են լսելու բնության ուժգին ձայները:
Ուշ խլացածներ են համարվում այն մարդիկ, ովքեր կորցրել են լսողությունը խոսքի ձևավորումից հետո տարբեր տարիքներում, որոնց մոտ այս կամ այն չափով պահպանված է խոսքը:Նրանց հաճախ անվանում են խոսող խուլեր:
Թույլ լսող են համարվում այն մարդիկ, որոնք առանց հատուկ ուսուցման այս կամ այն չափով կարող են տիրապետել բանավոր խոսքին: Թույլ լսող երեխաները բաժանվում են 4 աստիճանի.
Iº – որոնք ունեն 30-50 դեցիբել կորուստ
IIº -որոնք ունեն 50-60 դեցիբել կորուստ
IIIº- որոնք ունեն 60-80 դեցիբել կորուստ
IVº- որոնք ունեն մինչև 90 դեցիբել կորուստ
Տիֆլոմանկավարժություն
Տիֆլոմանկավարժությունը գիտություն է տեսողության խանգարումով երեխաների կրթության ու դաստիարակության մասին:
Տարբերում ենք տեսողության խանգարման հետևյալ աստիճանները.
* Թեթև աստիճանի կարճատեսություն և հեռատեսություն / մինչև 3 դիոպտր/;
* Միջին աստիճանի կարճատեսություն և հեռատեսություն / 3-6 դիոպտր/;
* Բարձր աստիճանի կարճատեսություն և հեռատեսություն / 6-ից բարձր դիոպտր/;
Տեսողության խանգարումների առաջացման պատճառները տարբեր են, և դրանց ազդեցության հետևանքով էլ ի հայտ են գալիս տեսողական օրգանի զանազան հիվանդություններ, իջնում է տեսողության սրությունը, և նույնիսկ կարող է առաջանալ կուրություն: Տեսողության խանգարումների առաջացման հնարավոր պատճառները կարելի է բաժանել երկու խմբի ` բնածին և ձեռքբերովի:
Բնածին-Ծննդաբերության ժամանակ,Ժառանգական,Ինֆեկցիոն
Ձեռքբերովի-Ծննդաբերական վնասվածքներ,Ինֆեկցիոն,Բորբոքային,Վնասվածքներ,այրվածքներ
Նորմալ տեսնող երեխան երեք ամսական հասակում իր հայացքը սովորաբար կանգնեցնում է առարկաների վրա, և անհետանում են աչքերի չկոորդինացված շարժումները:
Միայն 14 տարեկանում ամբողջությամբ ձևավորվում է մարդու տեսողության մեխանիզմը:
Ողջ աշխարհում յուրաքանչյուր երրորդը վատ է տեսնում: Առավել անհանգտացնողը դպրոցահասակների կարճատեսության աճի միտումն է, որը հիմնականում առաջ է գալիս պառկած վիճակում ընթերցանությունից, վատ լուսավորությունից, սեղանի անհարմարավետությունից, առանց ընդմիջման տեսողական աշխատանք կատարելուց և այլն: Այս երևույթի կանխման համար անհրաժեշտ է .
- Հիգիենայի կանոնների պահպանումը:
- Արդյունավետ ռեժիմի ապահովումը:
- Տանը և դպրոցում երեխայի համար հարմարավետ, ճիշտ լուսավորվածությամբ աշխատանքային տեղի ստեղծումը:
- Ճիշտ կեցվածքի ձևավորումը և զարգացումը:
Աուտիզմ
Աուտիզմը զարգացման բարդ խանգարում է, որը հիմնականում ի հայտ է գալիս կյանքի առաջին երեք տարիների ընթացքում և համարվում է նյարդաբանական խանգարում, որը ազդում է ուղեղի նորմալ աշխատանքի վրա, խոչընդոտում սոցիալական հարաբերությունների և հաղորդակցվելու հմտությունների զարգացմանը:
Խոսքի խանգարումներն առաջին հերթին արտահայտվում են շփման նախաձեռնության կորստով: Նա պասիվ է,պատասխանում է հակիրճ և կոնկրետ արտահայտություններով, անտարբեր,պարզ: Նման շփումը կոչվում է «ֆորմալ»։ Արտաքինից ընկալվում են որպես քչախոս, «ուրբաբաթախոս», որպես մենակության ձգտող, մեկուսացած: Երբեմն դիտվում է շատախոսություն, սակայն նրանց զրույցն ավելի նման է մենախոսության, խոսքն ուղղված անորոշ ուղղությամբ, բացարձակապես հետաքրքրված չեն իրենց խոսքի ընկալման, հասկանալու մեջ և պատասխաններ ամենևին չեն ակնկալում: Նման շփումը կոչվում է «դիմազուրկ աուտիզմ»։